تاریخچه خانه کرباسی ها ( قاضی ملاعلی )

تاریخچه  خانه کرباسی ها ( قاضی ملاعلی  )

نام های آران و کاسان ؛  منتسب به قوم کاس ازتیره خزر که در سرزمین کشور آذربایجان فعلی(آران )و ناحیه قفقاز و بین دریای مازندران (کاسپین )و دریای سیاه  سکونت داشتند که حدود 2500 سال قبل به داخل فلات  ایران کوچ کردند و که  بیابانهای فعلی  دارای پوشش های گیاهی و جنگل  بوده است که از شکارگاههای پادشاهان و حکام منطقه  بوده است  و نقل است که شکار بهرام گور ویا  شاه عباس در مسافرت خود در جنگلهای مرنجاب اهو شکار کرده اند.ولی  از زمان صفویه بعلت برداشت بی رویه  چوب و هیزم  برای ساخت آجر ها  و کاشی های مسجد  های شاه عباسی و لطف اله و سی وسه پل و عالی قاپو و چهل ستون و....  ونیز ابنیه  در روستاها و شهرهای دیگر اطراف کویرفعلی با تخریب محیط زیست بدین جهت  بیابان  ها پدید آمدند . قصبات و  شهرهای کویر قلعه گونه بوده که دروازه هایی داشته که توسط خان و یا ارباب  دشت ها و قنوات و مردم محله اداره می شده است .از دروازه های مهم شهر که  دروازه  قاضی  شهر بوده است که که کاروان های تجاری و زیارتی و نظامی حتما برای ورود به شهر و خروج  از این دروازه مجاز بوده است  و دروازه  به درب معروف بودند که هر حصار و ارگ و  قلعه ای  دارای آب قناتی و دشت و مسجد و  گورستان  بوده است. و   کاروان ها از شهرهای که عبور می کردند تعدادی  کبوتر(کفتر) از طرف قاضی های  سایر شهرها تقدیم قاضی آن   شهر می کردند و کفتر هایی نیز برای قضات شهرهای دیگر  همراه می بردند که برج هایی دراین  خانه بود که   محل نگهداری کفتر های نامه رسان سایر شهرها و همچنین پرورش کفتر جلد اینجا بود که کار نامه رسانی را انجام می دادند و اگر اتفاقی برای کاروان می افتاد کفتری برای قاضی اعزام می کردند مثل اگر فردی از کاروان فوت کرده بود قاضی خبردارشده وسهم خانه و مال را  برای وراث تقسیم می کرد .و اگر اموال کاروان سرقت شده بود با کفتر های نامه رسان به اطلاع , قاضی سایر شهرها  مسیر کاروان می رساند که اموال توسط پلیس قضایی (محتسب) پیدا شده و فروخته شده و اموال و یا پول آن  با کاروان بعدی   به صاحبانش داده می شد و سارقین  هم اعدام و سرشان در دروازه قاضی برای عبرت بر دار مجازات افراشته می شدند . 

   دشت و قنوات آران بنام محله ها و در دست  خانها و اربابان محله ها اداره می شد .  آب و کشت و ذخیره غلات و در کل  امنیت و سلامتی مردم در دست آنها  بود لذا در مهرماه هرسال با توجه به سرشماری افراد و دام ها  ذخیره غذایی برای یک سال تهیه و ذخیره می شد و اگر ذخیره کم بود  دام ها در حداقل نگه داشته و با ذبح آنها  برای ذخیره در یخچال  می  گذاشتند .  کنترل ذخیره در یخچال از غلات و گوشت و و لبنیات  و دروازه ها  با دروازه بان  بود  که ورورد و خروج تمام افراد و کاروانها ی بیرون دروازه که  در قرنطینه برای ورود به شهر بودند و یا  به شهر ورود یا خروج می کردند  و چه چیزی برای فروش و میزان آن و مبدا و مقصد کجاست وچند نفر و از کجا و چه کالایی دارند را ثبت می کرد بخصوص آرد که  کالای مهمی برای غدای  مردم بود . که  این اخبار و اطلاعات   توسط آقا رحیم دروازه ( فرزند آقاسلیم  ؛پدر استاد عباس کرباسی )  به اطلاع حاکم  شهر می رسید .   یخچال آران در کنار قبرستان قدیمی شهر قرار دارد   که در زمستان آب پخش می کردند و پس از یخ زدن  یخ ها  را شکسته ودر یخچال قرار می دادند .                                                                                                                                              

   در کنار خانه قاضی محل زندان و امور دفتری(امین حاج  بعنوان معاون قاضی  )و پلیس قضایی (محتسب) وجود داشت  که  اکنون مسجد ملاعلی شده است روی لبه ایوان مسجد آیینه های پراکنه ای بود که روی خانه های نمایندگان منتخب  محتسب تنظیم شده بود که برای اطلاع رسانی  حوادث  و یا بلوایی در محله  اتفاق  افتاده بود , این نمایندگان در پشت بام خود اگر روز بود با دود ودر شب با درست کردن آتش به اطلاع محتسب می رساند  و نیز محلی برای نگهداشتن اجساد برای حمل به نجف وکربلا وجود داشت و اصطبلی که برای  نوکران وغلامان ورعیت و افرادی که کاری برخلاف امور انجام داده بودند و ممکن بود توسط خان یا ارباب  موردآزار و شکنجه  قرار گیرد در آنجا بست می نشستند تا قاضی حکم آنها  صادر کند  هیچکس حق تعرض به آنها را نداشت و همچنین  اتاق صغری کیسه کش بعنوان پزشک قانونی زنان و اطفال وجود داشت.

 و اما به  نقل  معمرین محله و یا ساکنین گذشته خانه بنام  درویشعلی و...و بخصوص نقل ا ز آیت اله میرزا احمد عاملی، امام رضا ع در قدمگاه سرمحله آران از کاروان پیاده شدند و در مسجد قاضی نماز گزادن و در خانه فعلی کرباسی ها  استراحت کردند و در منزلگاه بعدی در محل چاه دستکن (چاه امام رضاع ) واقعه ضامن اهو اتفاق افتاده است   شکارچی که برای گرفتن  آهو نزد امام رضا ع می رود و امام رضا ع زمین را مقداری با دست مبارک حفر می کند و مشتی آب شیرین در صد  قدمی دریاچه نمک به شکارچی می دهد و  ضامن آهو می شود تا آهو به بچه اش شیر داده و بیاید   او که امام رضا ع را نمی شناخته و شاید مسلمان هم نبوده لذا این معجزه را که می بیند ضمانت را قبول می کند در گذشته  به علت عدم دسترسی به آب زمزم ، در گذشته این آب بعنوان آب شفا بخش توسط  ملاها ی محلی به مردم می دادند  که با از رونق افتادن مسیر آران به گرمسار و عدم ثبت راه ابریشم (مسیر  اصلی امام رضا ع  به مرو )  و قدمگاه در ثبت آثار ملی در صد سال اخیر به فراموشی سپرده شده است . در صورتیکه اگر درهر شهر دیگری بود در آنجا  بارگاهی همچون جمکران می ساختند  و آب  متبرک  و شفابخش را بسته بندی و عرضه  می کردند .

  و نیز نقل است که در حمله وهابیون  به کربلا و نجف  شیخ الفقهاه مرتضی انصاری که به ایران آمد و   از شاگردان ملااحمد نراقی شد و آب و هوای نراق برایش سازگار نبود با تقاضای  قاضی ملاعلی مدتی را در این خانه سپری کرده است  و نیز همراهانش نیز در محله های اطراف  قاضی ساکن شدند .

      این خانه تاریخی در فلب بافت تاریخی درب مسجد قاضی  آران ( محله ملاها)  شهرستان آران و بیدگل واقع است که در ادوار گذشته کاربرد های مختلفی  داشته است   وبا کشف زیارت تازه  در آبپخش و  سر کوچه یخچال  محله دربند در محل کارگاه کرباسی بافی استاد عباس  دلال کرباسی  با این خانه؛ مطابق  با مالکیت خالصه واگذار شد ه است  ولی  مهمترین و قدیمی ترین ؛  کاربری این مکان خانه قاضی شهر  و محل دار قضاوه بوده است  بطوری که تمام  مکانها ی در این خانه کاربرد قضایی داشته است که در کمتر شهری با این وصفیات وجود دارد  قاضی یا منصب  دیوانی  شهر هم قاضی و هم  حاکم شرع وهم امام جمعه شهر بوده است که از بین مجتهد ین و علما و حکمای اعلم زمان شهر توسط حکمران یا خلیفه قلمرو اسلامی انتخاب می شده است. و آخرین قاضی منصوب به فتحعلی شاه قاجار ؛ ملاعلی بوده  است (ص 281 تاریخ کاشان نوشته کلانتر ضرابی )   که با همراهی آقا سلیم آرانی  باعث  نجات اهالی  آران و کاشان در بلای  زلزله و سیل آذر ماه سال 1192 ه ق شده است .اهالی شهر دچار قحطی و بیماری و بی خانمانی شدند  و آنها را برای سکونت موقت به  شهرهای اطراف تهران و اصفهان وقم و.... اعزام کرد و به پاکسازی قنوات و بازسازی دشت ها وایجاد شغل های   مربوط به نساجی از جمله   قالی بافی و تولید  ابریشم (در دشت علاقمند)و  در ساخت و بهسازی باغ فین و بازار کاشان (آقا سلیم  حاکم منصوب به دوره زندیه بودو سپاهی برای نبرد با آقا محمد خان در نزدیکی کاشان آماده کرد  که مورد غصب شاهان  قاجاریه بود که  تمام این خدمات را ، عبدالرزاق حاکم قجری ، بنام خود در سنگ نوشته ها   حک  کرده (جعلی) است  (و با متواری شدن قوای آقا سلیم ( توضیح پاورقی ص 492 کتاب شرح حال  رجال  ایران  در قرن 12 13 14 جلد 2 نوشته مهدی بامداد)ایشان  تا آخر عمردر سردابی در خانه کرباسی ها در حبس بود )) و در ساخت  محله دهنو آران برای آواره گان این  مصیبت ,همت گماشت ..  ایشان نخستین رساله احکام شرعی رابه فارسی نوشته بود وهمراه با ملااحمد نراقی و شاگردانش  با ملاموشه در شاسوسا  در این خلوتگاه برای عبادت  و دور از چشم مردم  در واقع برای تبادل نظر و بحث دینی داشتند  که بسیاری از یهودیان در این بحث ها  مسلمان شدند و در بحث با علمای یهودی همراه ملااحمد نراقی شرکت داشت که مهمترین آن خاخام یهودی تهران   ملا آقا بابا بوده است درحین  این بلا  سیل و زلزله مردم و نیز  اکثر یهودیان منطقه هم  به همدان و شیراز و تهران و اصفهان و اراک (سلطان آباد )کوچ بی بازگشت کردند .(شخصی تاجر  بنام آقا محمد شیرازی به آران آمد و در محله وشاد حسینیه ساخت و خانه هایی که در شیراز داشت  به مردم داد .)

           جنگ های ایران و روس در زمان فتحعلی شاه و حکم جهاد ملااحمد نراقی  ؛ قوای مردمی کفن پوش از کاشان و  آران و ..... به سوی جبهه  شتافتند و در حدود یک ماه تما م شهرهای گرفته شده  توسط روس را پس گرفتند . که با خیانت  گروهی از درباریان به عهده نامه  ننگین ترکمن چای خاتمه یافت .  علما که نیروی محرکه پیروزی اولیه جنگ بودند  دلسرد شدند که حتی  ملاعلی هم تحت  تعقیب قرار گرفت . لذا زندگی مخفیانه ای را آغاز کرد و به روش مشایی یونانیان حوزه علمیه سیار تاسیس کرد که بعنوان تاجر در مسیر راه به طلاب تعلیم می داده است.  پست قاضی  القضاتی  او  دست بدست  شده و در اختیار سایر علما قرار گرفت بطوری که هشت  ملاعلی در محله ملا ها نام برده شدند که شش  تا تقریبا همزمان  در این محله  می زیستند . 

 مناظره ملامحمد علی (عاملی) باملا محمد جعفر برزکی در این خانه  که به رای به تکفیر درویشان داد  که در یبن مردم و علما فتوای عجیبی بود . (فتوای دیگر وی معامله با اسکناس کاغذی که بجای پولهای ایج طلا ونقره رایج شده بود حرام می دانست . )

      در طول جریان  کشف حجاب رضا خانی دالان و حوضخانه  باتوجه به قرق و قدغن  بودن  حمامها برای خانم هادر راستای حفظ حجاب انها  به ابتکار علی اکبر کرباسی  فرزند استاد عباس که رنگرز بود در  اینجا  پاتیلی گذاشته شده بودند و در کنارآب قنات حوض , خانم ها از خانه هاشان در خورجین الاغ  یا قاطر مخفی  شده و توسط بچه ای به ایجا آمده و استحمام کرده و بعد بهمین منوال مراجعت می کردند (احتمالا در گذشته میکوه بوده است )که با توجه به سختی و مرارتها و مبارزه  زنان در تحمل این قانون ضد اسلامی  چه رنجها کشیدند که در هیچ شهری چنین  خانه ای با چنین پشوانه های فرهنگی تاریخی درقرون  گذشته و معاصر  وجود  ندارد .بنابراین باید بعنوان نماد ی برای مبارزه زنان  مثل موزه حجاب بازسازی و برای نسل  های  فعلی و آینده  در خاطره ها ی تاریخی شهرمان که با چه مشقتی حجاب خود را حفظ کردند , ثبت و حفظ  شود .                                                                  

         در تاریخ قم که حسن بن محمد قمی در حدود قرن چهارم ق نگارش کرده است  و شهر و قصبات را توضیح داده است و آران و وشاد (با دال غیر ملفوظ) آمده است که در آن زمان  قم تحت حاکمیت اصفهان بوده است  و اما کاشان که دراواخر دوره زندیه ازحکمرانی  قم و اصفهان جدا شد و دارای حاکم مستقل شد. اولین حاکم   طهماسب بود و بعداز او ؛آقا سلیم آرانی بودضمنا ً ایشان پدر بزرگ استاد عباس کرباسی است که بعدا در این خانه مالک و ساکن شدند . (بنای یک گلدسته و مسجد ملاعلی و مرمت و احیا قنوات و دشت ها  با سرمایه او انجام شده است).

    بنای معماری خانه  با توضیحات بالا برای امور دارالقضاوه ساخته شده است  که اساتید معماری آنرا   به دوران آل بویه و سلجوقی نسبت می دهند که بعدا در دورانهای دیگر هم  تغییراتی داده  شده است که  باتوجه به موقعیت و مقتضیات  روزگار ؛بیشتر تغییرات مربوبط به دوره قاجار و پهلوی و جمهوری اسلامی  حدود 30%بوده است . ولی   با 10 سال کم و زیاد برروی آزمایشات مخصوص با اندازه گیری  میزان  ایزوتوب کربن  13 توسط سازمان انرژی اتمی  که پر خرج است ؛می توان پی برد .اهم تغییرات  پر کردن حیاط (میدان خانه )تخریب دستشویی و کفترخانه و تخریب  دالان پائین  و حوضخانه , تخریب اتاق کنجه و قسمتی از  دالان بالا در تعریض کوچه  ملاعلی و اصطبل  و دالان پائین در تعریض  کوچه  شریف والحاق قسمتی از مطبخ به مسجد ملاعلی  و یا  تبدیل  قسمتی از خانه ، برای ساخت مسجد ملاعلی و اتاق صغری کیسه کش ( در مقام پزشک قانونی )  در تعریض کوچه  شریف انجام شده  است که  بعلت نداشتن سرپرستی صحیح که  قرار بود در زمان پهلوی ثبت آثار  ملی  شود و بارها تاکنون  مورد بازدید  محقققین  و معماران و مهندسین بوده  وهست . چونکه این خانه قدیمی ترین و پر تاریخ ترین خانه در منطقه  آران  است .  اما پژوهشی تاریخی انجام نشده است  واز سال 1390  به بطور جدی برای ثبت و مرمت پیگیری شد که تاکنون بدلیل تهدیدهای افراد  جاهل والبته  عزمی و جزمی  در مسئولین  چون غیر بومی هستند ؛نیست  و دنبال مصالح خود بیشتر هستند تا نگهداشت میراث فرهنگی و..... ؛لذا بطول انجامده است .